یک جنایت و چند روایت؛ بالاخره چه کسی میرزا کوچک‌خان را کشت؟
یک جنایت و چند روایت؛ بالاخره چه کسی میرزا کوچک‌خان را کشت؟ سر بریده میرزا بالاخره به تهران می‌رسد و به رضاخان تقدیم می‌شود. او دستور می‌دهد سر را در گورستان حسن‌آباد دفن کنند. کمی بعد «کاس‌آقا حسام» (کاس آقاخیاط) دوست صمیمی و یار قدیمی میرزا، مخفیانه سر میرزا را از گورکن گرفته و
به گزارش ساسان عزیزی روزنامه نگار و مدیر مسئول پایگاه خبری جوانان “دستِ‌کم تا ۱۵ سال پیش نقل قول و روایت غالب درباره سرانجام «میرزا کوچک‌خان» این بود که وقتی فقط هشت نفر از جنگلی‌ها ازجمله گائوک آلمانی (هوشنگ) در کنارش مانده بودند، میرزا در مسیر رفتن به خلخال و در راه کوهستانی «گیلوان» میان برف و کولاک گرفتار شد، از پا درآمد، دولتی‌ها جسد یا پیکر نیمه جانش را یافتند، فردی به نام «رضا اسکستانی» سر میرزا را از تن جدا کرده و… در نهایت سرِ سردارجنگل به رشت و سپس تهران منتقل شد.
در روزشمار سایت‌های تاریخی برای ۲ اردیبهشت سال ۱۳۴۲چنین مناسبتی را می‌بینید: «علی‌اصغر رضایی، ۸۵ ساله که در ماه آذر۱۳۰۰ پس از کشتن میرزاکوچک‌خان جنگلی سرِ وی را به طمع کسب پاداش از تن جدا کرده بود، امروز به جرم نگهداری ۵ کیلو تریاک در منزل خود بازداشت شد!» این روزشمارها به خبر و گزارش جذاب و خواندنی روزنامه «اطلاعات» در تاریخ سوم اردیبهشت سال۱۳۴۲ استناد کرده‌اند. در این مطلب پیرمرد ۸۵ ساله برای اینکه اثبات کند قاچاقچی تریاک نیست خاطراتش را تعریف کرده و مدعی است مدت‌ها توپچی بوده و برای نبرد با جنگلی‌ها به گیلان اعزام شده، درنهایت هم او و گروهش میرزا کوچک‌خان را در حال فرار گیر انداخته و خودش هم میرزا را که ریش بلند و موی بور داشت و سرش طاس بود، سر بریده و به رشت و تهران برده است و باقی ماجرا… . البته در تصاویری که از سر میرزا باقی مانده، نه موهایش آنچنان بور و نه اینکه طاس است. پیرمرد شاید برای اینکه حواس خبرنگار را از ۵ کیلو تریاک کشف‌شده در خانه‌اش پرت کند، آخر داستان به سبک فیلم‌های هندی از عاشق شدن، ازدواج و مرگ زودهنگام همسرش هم گفته است!
علاقه‌مندان به تاریخ و نهضت جنگل در سال۱۳۴۲ را نمی‌دانیم ولی آن‌هایی که پس از انقلاب ماجراهای نهضت جنگل را دنبال می‌کردند، کسی جز«رضا اسکستانی» یا «اشکستانی» را به عنوان کسی که سر میرزا را از تن جدا کرده نمی‌شناختند. براساس خیلی از روایت‌هایی که هنوز هم به آن‌ها استناد می‌شود، شخصی به نام «کَرَم» که از خلخال عازم گیلان بود در راه و میان برف و یخ «میرزا کوچک‌خان» و همراهش را که آخرین لحظات زندگیشان را می‌گذراندند، پیدا کرد. با سرعت خودش را به نزدیک‌ترین روستا یعنی «خانقاه» رساند و همراه چند نفر برگشت تا اجساد میرزا و گائک یا همان هوشنگ را به روستا برسانند. گویا «سالار شجاع» برادر «امیر مقتدر تالش» از جریان باخبر می‌شود، با سوارانش به خانقاه می‌رود و به «رضا اسکستانی» دستور می‌دهد در برابر چشمان اشکبار روستاییان سر از بدن نیمه‌جان میرزا جدا کند. بعد هم جسد بدون سر را در گورستان خانقاه به خاک سپرد.
رضا اسکستانی سر میرزا را پس از بریدن بُرد و به خان تالش تحویل داد. «سالار شجاع» هم برای خوش‌خدمتی و گرفتن هدایا، سر سردار جنگل را از تالش به رشت منتقل می‌کند تا چند روزی هم در ژاندارمری «شالکوه» رشت در معرض تماشای عموم گذاشته شود. درنهایت هم «خالو قربان» یار سابق و دشمن فعلی‌اش برای گرفتن پاداش بیشتر، آن را به تهران برده و تقدیم رضاخان کرد
در منابع معتبر و محققانه تاریخی هم درباره نحوه شهادت میرزا کوچک‌خان و ماجرای بریدن سر و فرستادن آن به تالش، رشت و تهران، روایت‌های مختلف و گاه متضاد وجود دارد. برخی از این روایت‌ها حضور فردی به نام «اسکستانی» را تأیید می‌کنند، بعضی نامی از او نمی‌برند، اما هیچ‌کدام از «علی‌اصغر رضایی» یا فردی با مشخصات او حرفی نزده‌اند. برخی روایت‌ها را به نقل از کتاب «نهضت جنگل از ظهور تا افول» تألیف کورش اسدالله‌پور بخوانید: «سر میرزا کوچک‌خان را آوردند به شهر… بعد تلگرافی راپرت به تهران عرض کردم که سر میرزا کوچک‌خان در دفتر حاضر است. دستور آمد بفرستید به تهران… ملاحظه می‌شود که ارسال سر بریده هم به تهران دستوری بوده، یعنی برای رؤیت و نفس راحت کشیدن!»،
«… خبر فوت آن شهید به گیلان می‌رسد و چند نفر قزاق با کسان سردار مقتدر به طرف خلخال حرکت می‌کنند و وقتی به خانقاه می‌رسند که اهالی جمع شده و با احترامات فوق‌العاده می‌خواستند جنازه را در قبرستان جنب خانقاه دفن کنند. (یعنی معلوم می‌شود که فوت اتفاق افتاده بود) فوراً از دفن مانع می‌شوند. شبانه فتح‌الله‌خان، قوم سردار مقتدر تالش در خلخال بی‌خبر از همراهان خود و اهالی، سر آن شهید راه وطن را از بدن جدا ساختند»، «از قرار تقریر کسانی که در آنجا بودند، گویا به هنگام بریدن سر (میرزا) نفس هم داشته و خون به قسمی جاری شده که قبرستان پر از خون می‌گردد!»
سر بریده میرزا بالاخره به تهران می‌رسد و به رضاخان تقدیم می‌شود. او دستور می‌دهد سر را در گورستان حسن‌آباد دفن کنند. کمی بعد «کاس‌آقا حسام» (کاس آقاخیاط) دوست صمیمی و یار قدیمی میرزا، مخفیانه سر میرزا را از گورکن گرفته و به رشت می‌برد و در محله سلیمان‌داراب دفن می‌کند. برخی منابع نوشته‌اند پس از شهریور۱۳۲۰ علاقه‌مندان به میرزا مخفیانه، پیکر میرزا را هم از محل دفن اولیه به سلیمان‌داراب منتقل می‌کنند. منابع دیگری هم گفته‌اند: «در شهریور۱۳۲۰ آزادی‌خواهان گیلان تصمیم گرفتند جسد میرزا را با تشریفات شایسته‌ای از خانقاه به رشت حمل کنند. مصادف با جلوگیری مقامات دولتی شدند.
ناگزیر ساده و بدون کشمکش جسد به رشت منتقل و در جوار سر مدفون شد». میرزا کوچک‌خان در پایان نامه‌ای که تقریباً یک ماه پیش از شهادت برای «میرزا آقا عربانی» فرستاد، نوشته بود: «امروز دشمنانمان ما را دزد و غارتگر خطاب می‌کنند و حال آنکه هیچ قدمی به‌جز در راه آسایش و حفظ مال و ناموس مردم برنداشته‌ایم. ما این اتهامات را می‌شنویم و حکمیت را به خداوند قادر و حاکم علی‌الاطلاق واگذار می‌کنیم».
نهضت جنگل که با رهبری میرزا کوچک شکل گرفت بعد از گذشت بیش از یک قرن هنوز در کوچه و پس کوچه‌های گیلان غریب و ناشناخته است.
جنگل‌های گیلان در کنار سرسبزی، طراوت و زیبایی، اسرار و رازهای بسیاری را در سینه خود حک کرده که با میرزا و یارانش رقم خورد است. رازهای مگویی که برای چشم و دل‌های بیدار و خفته جهان باید «بگو» شود.
من از یک قرن پیش آمده‌ام تا شما را به دل «نهضت جنگل» ببرم؛ تا با هم از «میرزای بزرگ» سخن بگوییم، مات و مبهوت در میان واژه‌های تاریخی و سرنوشت ساز این نهضت تاریخ ساز مانده‌ایم، وارد کدام دروازه معنایی این نهضت شویم، به کدامین شخصیت این قیام بپردازیم، از دکتر «حشمت» بنویسیم یا استاد «احمد کسمایی» و برادرش «ابراهیم بزاز کسمایی» یا «غلامحسین نویدی» و «میرزا حسین خان»، که روزنامه «جنگل» را با کمک میرزا پایه گذاری کردند.
از مدارسی که با درایت، دوراندیشی و ذکاوت میرزا در آن دوران خفقان ساخته شد بگوییم یا از ده‌ها راهسازی صورت گرفته در زمان میرزا کوچک خان جنگلی قلم بزنیم.
«نهضت جنگل» دایره المعارف ناشناخته‌ای است که به اندازه سال‌ها کوتاهی و گمنامی، جا برای واکاوی و بازخوانی دارد از مخفی انگاری ۵۷ ساله دوران پهلوی گرفته تا کوتاهی‌ها و اهمال کاری‌های برخی مسؤولان و متولیان بعد از انقلاب، همه و همه سبب شد تا اصالت و ماهیت واقعی نهضت میرزای جنگلی دستخوش «تحریف» شود، تحریفی که عامدانه یا اتفاقی، همچنان ادامه دارد.
«راوی جنگل» شدن کار یک گزارش خبری، چاپ کتاب، سرایش شعر، ساخت فیلم و برگزاری همایش‌های نمایشی نیست و باید نهضتی برای «روایت جنگل» به راه بیافتد تا ابعاد مختلف قیام میرزای بزرگ را از دل تاریخ یک قرن پیش این سامان بیرون بکشد.
میرزا یک شخصیت تمام عیار دینی بود
«مهدی کاسی» پژوهشگر حوزه تاریخ گیلان می‌گوید: برای شناخت «نهضت جنگل» باید اوضاع بلبشو و به هم ریخته انتهای دوره قاجار را مورد واکاوی قرار دهیم؛ بعد از به توپ بستن مجلس و تبعید محمدعلی شاه، پسرش احمدشاه ۱۲ ساله زمام امور کشور را به دست گرفت و در همان دوران قرارداد ۱۹۰۷ به ایران تحمیل شد، زمانی که هیچ دولت مرکزی در کشور وجود نداشت و انگلیسی‌ها از جنوب و روس‌ها از شمال کشور را احاطه کرده بودند، «میرزا» وارد کارزار مبارزه با «استبداد» شد.
وی به بازخوانی چگونگی شکل گیری نهضت جنگل پرداخت و افزود: روس‌ها شمال کشور و به ویژه گیلان را به دست گرفته بودند و به قدری در کشور نفوذ پیدا کرده بودند که در جای جای ایران بیش از ۲۰ کنسولگری راه اندازی کرده بود.
این پژوهشگر تاریخ گیلان با اشاره به وقوع قیام‌های کوچک و بزرگ در دوران حکم رانی احمدشاه نوجوان بیان کرد: قیام میرزا کوچک جنگلی یکی از نهضت‌های اثرگذار و تاریخ ساز است که چراغ استبداد را خاموش کرد.
کاسی با بیان اینکه میرزا یک شخصیت تمام عیار دینی بود، گفت: میرزا دارای تحصیلات حوزوی بوده و عده‌ای ایشان را در حد فرد مجتهد می‌دانستند و معرفی می‌کردند.
وی با بیان اینکه نهضت جنگل کاملاً دینی بود، افزود: معیارهای دینی نهضت جنگل منجر به مانایی، پویایی و اثربخشی آن شد.
این کارشناس مسائل سیاسی با اشاره به فراز و فرودهای نهضت جنگل بیان کرد: میرزا در پایه گذاری نهضت جنگل با چالش‌های زیادی مواجه شد و در قدم اول تلاش کرد روس‌ها را از گیلان بیرون کند و تا حدودی هم موفق شد و جنگ و درگیری با انگلیسی‌ها گام دیگری میرزا در مبارزه با استبداد بود.
کاسی با بیان اینکه نفوذ هم در نهضت جنگل رخنه کرد، گفت: برخی خیانت‌ها و نفوذ برخی خود فروخته‌های داخلی، نهضت میرزا از اوج قدرت فاصله گرفت و تا حدودی به انزوا کشیده شد و این درگیری‌های داخلی، وقت میرزا را سامان بخشی داخلی گرفت.
وی با اشاره به برقراری پیوند پنهان انگلیسی‌ها با شوروی سابق برای از میان برداری میرزا و حذف نهضت جنگل افزود: میرزا کوچک در کنار سامان بخشی تیم داخلی، با دو ابرقدرت یعنی انگلیسی و شوروی وارد جنگ شد.
این پژوهشگر تاریخ با بیان اینکه نهضت جنگل خاستگاه مردمی دارد، اضافه کرد: نهضت جنگل با خواست مردم و با رهبری شجاعانه میرزا کوچک خان جنگلی شکل گرفت و ۷ سال ادامه پیدا کرد.
کاسی با اشاره به اینکه میرزا در زمان حکمرانی ملوک الطوایفی قیام کرد، گفت: هیچ رد و پایی از اجنبی‌ها، ممالک و حاکمین در نهضت جنگل دیده نمی‌شود و این مهم نشان دهنده مردمی بودن این نهضت است.
وی با اشاره به دستاوردهای بزرگ مردمی نهضت جنگل، افزود: حفر «حشمت رود» با محوریت دکتر حشمت وبا کمک هزاران نفر از مردم در شرق گیلان صورت گرفت و از آن زمان تاکنون مورد استفاده کشاورزان و مردم این سامان قرار گرفته است.
میرزا نهضت سوادآموزی را در گیلان راه انداخت
این پژوهشگر تاریخ با بیان اینکه نهضت جنگل منشأ اثر و خیر برای مردم گیلان بوده است، گفت: احداث جاده گوراب زرمیخ به شاندرمن یکی از شاهکارهای قیام مردمی میرزا بوده است.
کاسی با اشاره به خسارت مرگبار قحطی دو ساله در کشور بیان کرد: گیلان تنها استانی بود که با تدبیر، درایت و دوراندیشی میرزا در قحطی ۲ ساله ایران آسیب ندید و میرزا حتی به پایتخت کمک رسانی کرد.
وی با اشاره به راه اندازی نهضت سوادآموزی در گیلان با محوریت میرزا کوچک افزود: در برهه‌ای از زمان که ۹۰ درصد جمعیت کشور بی سواد بودند، میرزا نهضت سوادآموزی را در گیلان به راه انداخت.
این پژوهشگر تاریخ با بیان اینکه میرزا پایه گذار ساخت بیش از ۵۰ مدرسه در گیلان شد، گفت: در دوران کوتاه مدت حکمرانی میرزا کوچک و نهضت جنگل انقلابی در حوزه سواد آموزی و فراگیری علم در گیلان به راه افتاد.
کاسی با اشاره به شخصیت دینی و اعتقادی میرزا کوچک و نهضت جنگل بیان کرد: میرزا کوچک خان در کنار تبیین و تعریف ارزش‌ها، با ضد ارزش‌ها هم مقابله می‌کرد و این مساله نقطه عطف نهضت جنگل است.
وی با اشاره به تلاش مضاعف و وصف ناشدنی میرزا در مقابله با استبداد افزود: نهضت مردمی جنگل تمام قد مقابل قدرت زر و زور و استبداد ایستاد و به موفقیت‌های زیادی در این زمینه رسید.
این پژوهشگر تاریخ با اشاره به ظلم ۵۷ ساله رژیم پهلوی به نهضت میرزا بیان کرد: رژیم پهلوی بیش از نیم قرن جلوی ترویج و تبیین دستاوردهای نهضت جنگل را گرفت و حتی اجازه گذاشتن سنگ قبر برای میرزا هم در این دوران داده نشد و نخستین سنگ قبر پس از انقلاب برای میرزا نصب شد.
کاسی با بیان اینکه نهضت جنگل یک قله برای مبارزات انقلابی است، گفت: رژیم پهلوی و استبداد به شدت از عظمت و بزرگی نهضت جنگل هراس داشتند و از این رو بیش از نیم قرن اجازه شناخت و تبیین ابعاد گسترده نهضت جنگل را ندادند.
وی با بیان اینکه نهضت جنگل نمونه طلایی الگوسازی است، افزود: نهضت جنگل الگوی تمام عیار و نمونه کامل برای الگوسازی نسل جوان است.
«تحریف» بزرگترین چالش نهضت جنگل بود
این پژوهشگر تاریخ گیلان با بیان اینکه «تحریف» بزرگترین آسیب و چالش نهضت جنگل بود، گفت: یکی از دلایل ناآشنایی نسل جوان امروز با نهضت میرزا، تحریف و ایجاد چندگانگی در روایت نهضت جنگل است.
کاسی با اشاره به اینکه بدیهیات نهضت جنگل همچنان در گمنامی است، اضافه کرد: ابعاد گسترده نهضت جنگل به دلیل خفقان ۵۷ ساله، درگیری‌های داخل نهضت و چالش تحریف، مغفول مانده است.
وی با بیان اینکه کار عمیقی و پژوهش گرانه برای تبیین نهضت جنگل صورت نگرفته است، افزود: اگر سریال «کوچک جنگلی» ساخته بهروز افخمی را کنار بگذاریم کار فاخر دیگری برای شخصیت پردازی میرزا صورت نگرفته است.
این کارشناس مسائل سیاسی با بیان اینکه سریال «کوچک جنگلی» تنها بُرشی از یک مقطع زندگی و شخصیت میرزا بود، گفت: این سریال قرار بود در سه فصل ساخته شود که فقط یک فصل ساخته شد و فصل ۲ و ۳ تاکنون ساخته نشده است.
کاسی با بیان اینکه شخصیت میرزا ابعاد و لایه‌های پنهان زیادی دارد، اضافه کرد: هنوز ابعاد گسترده و چند وجهی میرزا کوچک خان و نهضت جنگل مغفول مانده است.
وی با اشاره به عدم وجود تجربه‌های تاریخی در عصر میرزا افزود: ما در گودی تجربه‌های تاریخی ایستادیم میرزا کوچک زمانی قیام کرد که نظریه پردازانی چون شهید مطهری، شهید بهشتی و باهنر حضور نداشتند.
انتقاد از خروجی ضعیف کنگره میرزا در گیلان
این کارشناس و پژوهشگر تاریخ با انتقاد از خروجی ضعیف کنگره میرزا در گیلان بیان کرد: کنگره میرزا با هزینه‌های هنگفت اجرا شد اما برنامه‌های مؤثر و در شأن میرزا ساخته نشد.
کاسی با بیان اینکه پول پاشی بدون هدف نتیجه بخش نیست، گفت: هنوز شناخت کامل از میرزا در بین برخی مدیران و متولیان امر ایجاد نشده تا منتج به دغدغه مندی در این بخش شد.
وی با تاکید بر لزوم کار رسانه‌ای بزرگ برای شناخت ابعاد مختلف نهضت جنگل افزود: عدم پرداختن و واکاوی درست نهضت جنگل در ابعاد مختلف انتقادی است که به رسانه‌ها و خبرنگاران وارد می‌شود.
آنطور که به نظر می‌رسد در یک قرن گذشته نسبت به تبیین و معرفی شخصیت چند وجهی و ریشه دار میرزا کوچک خان جنگلی و یارانش در نهضت جنگل کوتاهی‌های فراوانی صورت گرفته است اگر ۵۷ سال خفقان دوران طاغوت و پهلوی را کنار بگذاریم در چهل و اندی سال انقلاب اسلامی هم تلاش ویژه ای برای شخصیت پردازی چهره ملی و بین المللی جهان اسلام صورت نگرفته است و هنوز میرزا در کوچه و پس کوچه‌های گیلان و رشت غریب و ناشناخته است، شخصیت ارزشمند، مبارز و انقلابی که تحولی عظیم در بیداری ملت‌ها ایجاد کرد و چراغ رهایی و آزادی را از بند استبداد و استثمار روشن کرد.
عدم معرفی و بازخوانی درست نهضت جنگل و چهره مبارز روحانی شهید میرزا کوچک خان جنگلی سبب شده تا نسل جوان امروز با ادبیات نهضت جنگل ناآشنا باشد.
برچسب ها :
ناموجود- نظرات ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
- نظراتی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- نظراتی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد.
ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : ۰