رودخانه بشار با عبور از شهر یاسوج و با آورد ۳۳۲ میلیون مترمکعب به دلیل مهار نشدن سیلاب‌ها هرساله خسارات زیادی به بخش‌های کشاورزی(شیلات، دامداری، باغات و مزارع) امور زیربنایی و سایر بخش‌های اقتصادی در پایین دست وارد می‌کند.

رودخانه بشار با عبور از شهر یاسوج و با آورد ۳۳۲ میلیون مترمکعب به دلیل مهار نشدن سیلاب‌ها هرساله خسارات زیادی به بخش‌های کشاورزی(شیلات، دامداری، باغات و مزارع) امور زیربنایی و سایر بخش‌های اقتصادی در پایین دست وارد می‌کند.

 

 

 پایگاه خبری جوانان کهگیلویه و بویراحمد“مساله آب به عنوان یکی از دغدغه‌های اصلی فرار روی آینده کشورها از جمله ایران می‌باشد، به دلیل خشکسالی های سال‌های اخیر، برداشت‌های بی رویه و افزایش مصرف آب، مهار آب‌های سطحی با رعایت مسائل زیست محیطی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

 

 

 

 استان کهگیلویه و بویراحمد با داشتن یک درصد مساحت ایران به دلیل ریزش نزولات جوی مناسب در سال، حدود ۸ درصد از منابع آب‌های جاری کشور را دارا می‌باشد.

 

 

 

در سال ۱۳۸۸ مهار آب رودخانه بشار با وسعتی به میزان ۳۹۹ کیلومتر مربع حوضه آبریز و آورد آب سالیانه به مقدار ۳۳۲ میلیون متر مکعب با احداث سد تنگ سرخ به عنوان یکی از مهم‌ترین اولویت‌های استان مورد مطالعه قرار گرفته است.

 

 

 

 با توجه به اهمیت موضوع و اینکه سد تنگ سرخ از مهم ترین طرح‌های استان در بخش مهار روان آب‌ها بوده که بر مسائل معیشتی، اقتصادی، کشاورزی و صنعتی شهرستان بویراحمد به طور مستقیم تاثیر گذار می‌باشد، لذا بررسی دلایل و موانع اجرای به موقع این سد و تاثیر آن بر کاهش تنش آبی و توسعه استان را در دستور کار قرار داده است.

 

 

 

سیمای کلی کهگیلویه و بویراحمد در بخش آب

 

 

 

استان کهگیلویه و بویراحمد در جنوب غربی کشور و در همسایگی استان‌های خوزستان، بوشهر، فارس، اصفهان و چهارمحال و بختیاری قرار گرفته و مساحت آن به میزان ۱۵۵۰۴ کیلومتر مربع، حدود یک درصد مساحت کل کشور و جمعیت استان بر اساس آمار سال ۹۷ حدود ۷۳۴ هزار نفر است.

 

 

 

 متوسط بارش بلندمدت استان به مقدار ۶۳۲ میلیمتر تقریباً معادل دو و هشت دهم برابر میانگین کشوری به میزان ۲۴۰ میلی متر است، حجم جریانات سطحی و کل پتانسیل آب تجدید پذیر استان به صورت میانگین به میزان ۸۳۷۳ میلیون مترمکعب معادل ۸ درصد کل پتانسیل منابع آب تجدیدپذیر کشور است.

 

 

 

 تعداد سدهای در حال بهره برداری استان شامل دو سد کوثر و سد شاه قاسم با ظرفیت ۵۸۶ میلیون متر مکعب نزدیک ۷ درصد آب تجدید پذیر استان است، حدود ۹۳ درصد از آب مصرفی در استان مربوط به بخش کشاورزی، ۵ درصد شرب و ۲ درصد مربوط به بخش صنعت است.

 

 

 

 رودخانه‌های بزرگ استان به تعداد ۶ شاخه شامل بشار و‌کبگیان سرشاخه اصلی رودخانه کارون، مارون سرشاخه اصلی رودخانه جراحی، خیرآباد و زهره سرشاخه رودخانه هندیجان و رودخانه سمه است.

 

 

 

در سال‌های اخیر در مناطق مختلف شهرستان بویراحمد به ویژه شهر یاسوج مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد با تنش آبی شدید روبه‌رو بوده و در برخی از ساعات شبانه روز آب برخی از مناطق به صورت نوبتی قطع می‌شود از طرفی زمین‌ها و دشت‌های مستعد کشاورزی استان به دلیل عدم دسترسی به آب کافی و پایدار از راندمان و بهره وری لازم برخوردار نبوده و بخش صنعت نیز از طریق خطوط انتقال شهری و منابع زیرزمینی تامین می‌شود که احداث و بهره‌برداری از طرح‌های مهار روان آب‌ها یکی از راه های برون رفت از وضعیت فعلی ارزیابی می‌گردد.

 

 

 

بررسی‌های به عمل آمده از وضعیت سدهای در دست اجرای شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد حاکی است به رغم انقضاء مدت ۸ الی ۱۲ سال از زمان شروع سدها در اولین موافقتنامه، طرح‌های موصوف به صورت متوسط ۱۲ الی ۳۷ درصد پیشرفت فیزیکی داشته و تعداد ۶ سد از سال ۱۳۸۷ تاکنون در دست مطالعه قرار گرفته که فقط مطالعات مرحله اول آنها در حال انجام یا بعضاً اتمام یافته است.

 

 

 

سد تنگ سرخ واقع در شهرستان بویراحمد یکی از مهم ترین سدهای مخزنی کهگیلویه و بویراحمد بوده که در فاصله ۳۵ کیلومتری شهر یاسوج بر روی رودخانه بشار در حال احداث است، اولین فاز مطالعاتی این سد از سال ۱۳۸۸ و عملیات اجرایی آن از سال ۱۳۹۱ آغاز شد و علیرغم انقضاء مدت ۱۰ سال از زمان شروع طرح، سازه سد تقریباً معادل ۴۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته و سامانه انتقال آب شرب، صنعت و کشاورزی به شهر یاسوج و شبکه آبیاری و زهکشی که طبق مفاد موافقتنامه متبادله معادل ۴۵ درصد از حجم عملیات را به خود اختصاص داده، تاکنون شروع نگردیده است.

 

 

 

مشخصات سد تنگ سرخ

 

 

 

سد تنگ سرخ، سدی خاکی با هسته رسی و دریاچه‌ای به وسعت ۶۸۵ هکتار و با دو هزار و ۴ متر ارتفاع پی از سطح دریا در فاصله ۳۵ کیلومتری از شهر یاسوج واقع شده است.

 

 

 

حجم مخزن و حجم تنظیم سالیانه آن به ترتیب معادل ۱۲۵ و ۱۹۰ میلیون مترمکعب بوده و ارتفاع آن از پی معادل ۶۶.۵ متر، طول ۹۱۷ متر، عرض در پی ۲۷۰ متر و در تاج ۱۰ متر تعیین و در حال اجرا است.

 

 

 

نیازسنجی طرح با توجه به میزان نزولات جوی در منطقه آورد سد

 

 

 

استان کهگیلویه و بویراحمد بر اساس مقیاس بلند مدت با بارش تقریبی معادل ۶۳۲ میلیمتر پس از استان‌های گیلان و مازندران در رتبه سوم قرار دارد و بر اساس داده‌های هواشناسی میزان بارش بلندمدت حوضه آبریز رودخانه بشار در محدوده بالادست سد تنگ سرخ به صورت میانگین یک هزار و سه میلیمتر است.

 

 

 

باتوجه به قرار گرفتن شهر یاسوج در ارتفاعات تغییرات اقلیم به الگوی بارش از برف به باران، سیلاب‌های لحظه‌ای، کاهش روان آب‌ها در فصول گرم سال و نیاز شدید به این مایع حیاتی در بخش‌های کشاورزی، صنعت، شرب، محیط زیست، منابع طبیعی و استفاده در اطفاء حریق‌های کوهستانی به صورت هوایی با بالگرد، کنترل سیلاب‌های مخرب، توسعه گردشگری و اشتغال، احداث سد اهمیت داشته و از ضروریات و پیش نیازهای توسعه استان کهگیلویه و بویراحمد است.

 

 

 

مطالعات طرح

 

 

 

مطالعات اولیه سد مخزنی تنگ سرخ در سال ۱۳۸۸ قبل از ابلاغ تخصیص آب از طرف وزارت نیرو توسط شرکت‌های مهندسین مشاور شروع شد و مجدد در سال ۱۳۹۰ به منظور افزایش ارتفاع سطح با هدف تنظیم هرچه بیشتر آب مورد بازنگری قرار گرفته است.

 

 

 

در مرحله اول از مطالعات بازنگری علاوه بر تامین نیاز آب استان کهگیلویه و بویراحمد، تامین آب شرب شهر شیراز به مقدار ۷۲ میلیون متر مکعب در اهداف طرح پیش بینی و لحاظ گردیده، در مرحله دوم بازنگری در سال ۱۳۹۶ مقرر شد مشاور به منظور حذف اهداف تامین آب شرب شهر شیراز را مورد مطالعه و بازنگری مجدد قرار دهد که نهایتاً مطابق تخصیص شماره ۱۴۰۰/۱۱۳۶۰/۷۱۰ مورخ ۲۱ فروردین ماه ۱۴۰۰ مدیرکل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو، تخصیص آب شرب شهر شیراز ۵۶ میلیون متر مکعب اصلاح گردیده است.

 

 

 

اگرچه مطالعات توجیحی فنی، اقتصادی، زیست محیطی و زمین شناسی طرح، در ۱۲ فقره قرارداد مطالعاتی از سال ۸۸ تا پایان سال ۱۳۹۶ انجام شده ولی علیرغم بازنگری طرح در چند مرحله تاکنون تمام ابعاد موضوع شامل مسائل اجتماعی، معارضات محلی و بار مالی ناشی از خسارات احتمالی به صورت کمی و دقیق پیش‌بینی و مشخص نشده است.

 

 

 

بررسی وضعیت مطالعات زیست محیطی طرح

 

 

 

در راستای مطالعات زیست محیطی توسط مهندس مشاور، سنجه‌ها و عوامل زیست محیطی اجرای طرح در انطباق با الزامات و استانداردهای مورد نظر ۸۴ امتیاز مثبت و ۵۹ امتیاز منفی بر محیط زیست مورد مطالعه داشته، که با توجه به فزونی عوامل مثبت بر عوامل منفی، طرح بر پایه مطالعات زیست محیطی صورت گرفته و اجرای طرح مورد قبول واقع شده است.

 

 

 

اخذ تاییدیه زیست محیطی از سازمان محیط زیست کشور

 

 

 

در اجرای تحقق اصل ۵۰ قانون اساسی، مواد ۳۲ قانون برنامه چهارم، بند الف ماده ۱۹۲ قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سایر مصوبات و آئین نامه‌های مربوطه و مصوبه شماره ۴۵۸۸۰/۱۴۴۴۷۹ مورخ ۲۰ مهرماه ۱۳۹۰ شورای عالی حفاظت محیط زیست، دستگاه‌های اجرایی موظف بوده طرح‌ها و ‌پروژه‌های بزرگ تولیدی، خدماتی و عمرانی خود را پیش از اجرا و در مرحله انجام مطالعات امکان سنجی و‌ مکان یابی بر اساس ضوابط مصوب شورای عالی حفاظت محیط زیست مورد ارزیابی اثرات زیست محیطی قرار دهند.

 

 

 

در راستای احکام قانونی مذکور گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی و مطالعات امکان سنجی و مکان یابی بر اساس ضوابط مصوب شورای عالی حفاظت محیط زیست توسط مشاور تهیه و در نامه شماره ۹۶۷۴/ص ۲۲/۹۸ مورخ ۲۷ مردادماه ۱۳۹۸ شرکت آب منطقه‌ای استان به وزارت نیرو ارسال شد.

 

 

 

در ۱۷ فقره نامه از جمله نامه‌های منتهی به شماره /۹۷/۱۲۳/۱۱۴۸ ص مورخ ۲۸ خردادماه ۱۳۹۷ اداره کل حفاظت محیط زیست و نیز نامه شماره ۹۸/۳۸۱۵۴/۷۱۸ مورخ ۲۸ آبان ماه ۱۳۹۸ مدیرکل دفتر برنامه ریزی امور آب و آبفای وزارت نیرو به دلیل وجود اشکالات فنی و زیست محیطی از جمله عدم بازنگری خسارت مخزن و رسوب مطابق آمار و اطلاعات به روز، عدم تهیه نقشه‌ها و مشخصات ایستگاه‌های نمونه برداری دریاچه سد، کاهش ارتفاع تاج سد و حذف تامین آب شرب شهر شیراز و … گزارش مذکور برای رفع اشکال دچار رفت و برگشت گردید.

 

 

 

پس از اعمال اصلاحات مد نظر، برای بار دوم در نامه شماره ۱۶۲۳۸/ ص ۲۲/۹۹ مورخ ۲۸ آبان ماه ۱۳۹۹ برای طی مراحل قانونی به وزارت نیرو ارسال و نهایتا در مجوز شماره ۱۴۰۰/۳۰۰/۲۱۱۳۴ مورخ ۳۰ شهریورماه ۱۴۰۰ تاییدیه نهایی زیست محیطی از سوی سازمان محیط‌ زیست کشور ابلاغ شده است.

 

 

 

وضعیت تخصیص آب و صدور مجوز توسط وزارت نیرو

 

 

 

در سال ۱۳۹۹ تخصیص آب سد مخزنی تنگ سرخ با اهداف بلند مدت و تامین نیاز آب شور صنعت و کشاورزی شهر یاسوج و نیز آب شرب شهر شیراز طی نامه شماره ۹۲/۴۲۳۳۹/۷۰۰ مورخ ۹ دی ماه ۱۳۹۲ معاون وزیر در امور آب و آبفای وزارت نیرو به استان ابلاغ شده است.

 

 

 

 با توجه به بروز مشکلات اجتماعی و فرهنگی حادث شده به منظور حذف تخصیص آب سهمیه شیراز از سد مخزنی تنگ سرخ شرکت مدیریت منابع آب ایران طی نامه شماره ۹۶/۱۰۰/۹۷۳۹ مورخ ۱۵ مردادماه ۱۳۹۶ اخذ مجوز شروع« مطالعات آب شهر شیراز از منابع آب رودخانه بشار را به صورت مستقل» از وزارت نیرو درخواست نموده است.

 

 

 

مطابق نامه شماره ۹۸/۱۶۸۳۰/۷۱۰۰ مورخ ۵ خردادماه ۱۳۹۸ دفتر برنامه ریزی امور آب و آبفای وزارت نیرو به مدیرکل دفتر امور مجلس، بازنگری تخصیص آب طرح مذکور به منظور تامین آب شرب به شهر شیراز از سد تنگ سرخ پیگیری که منجر به ابلاغ تخصیص آب شماره ۱۴۰۰/۱۱۳۶۰/۷۱۰ مورخ ۲۱ فروردین ماه ۱۴۰۰ صادره از مدیر کل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو گردیده و تخصیص آب شهر شیراز به میزان ۵۶ میلیون مترمکعب اصلاح گردیده است.

 

 

 

معارض‌های اجتماعی سد تنگ سرخ و حوزه آبریز آن

 

 

 

یکی از مهمترین موانع و چالش‌های موجود و مخل در روند اجرای سد در سال های اخیر و بدون شک سال‌های آینده، بروز معارضات اجتماعی به دلیل عدم تملک قطعی اراضی محل اجرای دریاچه سد قبل از اجرای پروژه توسط دستگاه اجرایی بوده به نحوی که در بسیاری از موارد معارضین مانع از شروع عملیات اجرایی سد می‌شوند و مطابق مستندات موجود و نظر کارشناسان دستگاه اجرایی علاوه بر معارضین مذکور حضور معارضین جدید در مراحل آبگیری، بهره برداری و انتقال آب در آینده دور از انتظار نیست.

 

 

 

وضعیت مالکیت اراضی در محدوده دریاچه سد

 

 

 

مساحت دریاچه سد حدود ۶۸۵ هکتار بوده و از حیث نوع مالکیت تاکنون به صورت دقیق و مشخص کارشناسی و ارزیابی نشده است مطابق ممیزی اولیه توسط دستگاه اجرایی وضعیت و تخریب اراضی محدوده سد از حیث نوع مالکیت در راستای ماده ۵۴ قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور ( اراضی دارای مالکیت شخصی ۲۵۴ هکتار، منابع ملی ۱۶۷ هکتار، اراضی در محدوده حریم و بستر رودخانه ۲۶۴ هکتار) است.

 

 

 

اهداف اجرای سد مخزنی تنگ سرخ

 

 

 

تامین آب شرب شهر یاسوج و روستاهای مسیر به میزان ۲۰ میلیون متر مکعب، تامین آب صنعت شهر یاسوج به میزان ۱۳.۳ میلیون متر مکعب، تامین آب کشاورزی شهرستان بویراحمد به میزان ۳۳ میلیون متر مکعب، تامین نیاز زیست محیطی به میزان ۳۴.۴۵ میلیون متر مکعب، تامین اب شرب مورد نیاز شهر شیراز به میزان ۵۶ میلیون متر مکعب و فراهم نمودن امکانات تفریحی و سیاحتی با توجه به جذابیت توریستی منطقه از جمله اهداف اجرای سد مخزنی تنگ سرخ است.

 

 

 

تامین آب شرب شهر یاسوج و روستاهای مسیر

 

 

 

در سال های اخیر در مناطق مختلف شهرستان بویراحمد در خصوص شهر یاسوج به دلیل مهاجرت پذیری و رشد بی رویه جمعیت آن با تنش آبی شدید روبرو بوده به نحوی که در برخی از ساعات شبانه روز آب برخی از مناطق به صورت نوبتی قطع می‌گردد.

 

 

 

از طرفی زمین ها و دشت های مستعد کشاورزی به دلیل عدم دسترسی به آب کافی و پایین رفتن سطح آب چاه‌ها از راندمان و بهره وری لازم برخوردار بوده و بخش صنعت نیز از طریق منابع آب شهری و منابع زیرزمینی تامین کرده که با احداث سد تنگ سرخ این مشکلات مرتفع می‌شود.

 

 

 

تامین آب صنعت شهر یاسوج

 

 

 

ایجاد و توسعه تعداد چهار شهرک صنعتی در حاشیه و حومه شهر یاسوج و استقلال و فعالیت صنایع تولیدی آببر نیاز به آب مصرفی را تشدید نموده که با اجرای این طرح نیاز صنعتی شهر و روستاهای اخباری یاسوج مرتفع خواهد شد.

 

 

 

تامین آب کشاورزی شهرستان بویراحمد

 

 

 

مطابق طرح توجیهی و موافقتنامه‌های متبادله از لحاظ کمی با اجرای سد تنگ سرخ ۵۹۶۵ هکتار از اراضی کشاورزی شهرستان بویراحمد که به دلیل خشکسالی‌های اخیر با کمبود منابع آبی روبه‌رو بوده و در راستای تولید محصولات کشاورزی از مدار تولید خارج شدند به چرخه و مدار تولید باز می گردد و تولیدات کشاورزی رشد مضاعفی پیدا می‌کند.

 

 

 

تامین نیاز زیست محیطی

 

 

 

آورد رودخانه بشار در سال ۳۳۲ میلیون متر مکعب برآورد شده که به دلیل تغییرات اقلیمی و کاهش بارش برف، حجم منابع آب به صورت سیلاب و روان آب‌ها در فصول سرد سال به سرعت از استان خارج می گردد با اجرای سد تنگ سرخ و مهار آب رودخانه بشار ، حجم آب مورد نیاز جهت پایداری جریان آب و حفظ شرایط زیست محیطی در پایین دست به میزان ۳۴ هزار و چهل و پنج میلیون مترمکعب در فصول گرم سال به صورت تنظیم شده در مسیر رودخانه رها می‌گردد.

 

 

 

فراهم نمودن امکانات تفریحی و سیاحتی با توجه به جذابیت توریستی منطقه

 

 

 

کهگیلویه و بویراحمد به استان چهار فصل و شهر یاسوج نیز به پایتخت طبیعت ایران معروف و پتانسیل.ها و قابلیت‌های استان را به یکی از نقاط دیدنی و گردشگری مبدل نموده و بر اساس اهداف پیش‌بینی شده صنعت توریسم شهر یاسوج با اجرای این طرح دچار رونق مضاعفی گردیده و زمینه اشتغال در بخش خدمات و گردشگری در کنار بخش کشاورزی فراهم می گردد.

 

 

 

کنترل سیلاب و‌ جلوگیری از خسارت آن به سازه‌های موجود در حاشیه رودخانه

 

 

 

بروز پدیده سیلاب و روان آب‌ها در سال‌های اخیر خطر وقوع سیل را در استان تشدید نموده و رودخانه بشار با عبور از شهر یاسوج و با آورد ۳۳۲ میلیون مترمکعب هرساله خسارات زیادی به بخش‌های کشاورزی(شیلات، دامداری، باغات و مزارع) امور زیربنایی و سایر بخش‌های اقتصادی در پایین دست وارد می‌کند.

 

 

 

 بررسی‌ها نشان می‌دهد در جریان سیل فروردین ماه سال ۱۳۹۸ تقریباً معادل ۶ میلیون و ۲۸۹ هزار و ۸۰۷ میلیون ریال خسارت به بخش‌های مختلف اقتصادی و زیربنایی استان وارد شد که سهم رودخانه خروشان و وحشی بشار در بروز این حوادث چشمگیر بوده است بنابراین با اجرای سد تنگ سرخ حجم آب ورودی و خروجی تنظیم و از بروز حوادث و ایجاد خسارات احتمالی جلوگیری می‌گردد.